Gebreekte vensters, vuil en stukkende toilette, vreeslike reuk: die koshuise verkrummel en daar is nie geld om dit reg te maak nie.
Deur Chris Gilili (GroundUp):
- Duisende mense woon in koshuise in Tshwane wat deur die apartheidsregering gebou is om enkellopende mans te huisves.
- Die koshuise verbrokkel. Deure en vensters is stukkend. Toilette werk nie.
- Die Stad Tshwane sê hy maak ’n plan om dit reg te maak, maar daar is nie geld nie. Die Stad sal vir geld by die provinsie moet aansoek doen.
Meer as 25 000 mense woon in koshuise in Tshwane wat deur die apartheidsregering gebou is om enkellopende mans te huisves. Die koshuise wat nou deur die Stad Tshwane besit word, verkrummel en inwoners het hoop verloor in die regering se beloftes om dit reg te maak.
Gebreekte vensters, stinkende, vuil en vervalle toilette is ’n algemene kenmerk van die koshuise in Saulsville, Mamelodi en Ga-Rankuwa.
Frank Molapo bly in die Saulsville-koshuis, in Atteridgeville, waarin meer as 3 000 mense woon, volgens die Stad. Hy deel sy blok met 15 ander mense. Hy woon al 30 jaar daar. Aanvanklik, sê hy, is die koshuise van tyd tot tyd herstel en oorgeverf, maar in meer as 25 jaar het die Stad nog nooit enige herstelwerk gedoen nie.
Daar is net vyf toilette, sonder deure, en met ’n lae muur tussen hulle. Daar is geen sanitasie of lopende water nie. Inwoners moet water uit ’n emmer ingooi. Die water moet by die enkel gemeenskaplike kraan in die koshuis gehaal word. Daar is ’n swaar stank van urine.
“Almal wat hier bly, gebruik hierdie vuil toilette,” het Molapo gesê. “Vroue en kinders deel ook met ons. En ons deel ook een kraan. Niemand gee om vir hierdie plek nie. Ons het al verskeie kere probeer om die Stad se aandag te trek, maar ons kry leë beloftes en niks volg ooit nie,” het Molapo gesê.
“Ons bly hier omdat ons arm is en nêrens het om heen te gaan nie. Hierdie omgewing is onmenslik,” het Molapo gesê.
Elke afdeling van die koshuis huisves agt mense. Inwoners het klein kamers met hout of ou gordyne toegemaak. Hulle deel ’n eetarea met betonsitplekke en ’n tafel.
Molapo sê daar is glad nie privaatheid nie. Die koshuise is nou die tuiste van gesinne, nie net mans nie.
“In die 1980’s het die bewoners van die koshuis huur betaal. Maar oor die jare is dit gestop,” het Molapo gesê.
Mmaphuti Moloto het in 2017 saam met haar lewensmaat ingetrek nadat sy haar werk verloor het en nie haar huur kon betaal nie. Sy beskryf toestande as “hel”.
“Dit is selfs vernederend om vir mense te sê jy bly in hierdie koshuise, hulle is vuil en is ’n gesondheidsramp. Om toilette met mans te deel is so ’n verleentheid vir ons vroue,” het Moloto gesê.
Sy het gesê in die verlede het plaaslike ANC-leiers na die koshuis gekom en belowe om dinge te verander, maar niks het gebeur nie.
“Ons is nie veilig as vroue nie. Daar is geen ligte nie, selfs in die toilette. Soms stap mans in terwyl jy die toilet gebruik.”
Lindela Mashigo, woordvoerder van die Stad Tshwane, het aan GroundUp gesê Saulsville-koshuis is deur die apartheidsregering gebou om trekarbeiders te akkommodeer. Hy het gesê die koshuis het oor die jare agteruitgegaan weens oorbevolking, verouderde infrastruktuur en vandalisme.
Hy het gesê daar is 3 130 mense wat in die Saulsville-koshuis bly, wat in 585 gesinseenhede woon. Volgens die Stad woon net meer as 26 000 mense in Tshwane se ses koshuise in Saulsville, Mamelodi, Ga-Rankuwa en Soshanguve.
Toe GroundUp Mamelodi Hostel besoek het, het inwoners, meestal mans, buite gesit. Die meeste kamers het stukkende vensters of glad nie vensters nie en inwoners het karton en plastiek gebruik om dit reg te maak. Die mure is vuil en daar is gate in die dak. Die ou staaldeure sluit nie meer nie.
Die koshuis het geen elektrisiteit nie, en dit was volgens inwoners die afgelope 20 jaar die geval.
“In ons blok het ons nie ’n enkele toilet nie. Ons vra by die naburige blokke, maar hulle baklei met ons in die gebruik van hul toilette. Ons deel een kraan wat ons self geskep het,” het Sboniso Nzimande van KwaZulu-Natal gesê.
“Ons oorleef met kerse en koop paraffien om te kook. Die lewe is nie maklik hier nie. Ek persoonlik oorleef met stuk werke, en maak nie veel nie. Die stryd om dag in en dag uit paraffien te koop is werklik.”
Nzimande het aan GroundUp gesê dat hy, sedert hy jare gelede na die koshuis verhuis het, geen verbeterings gesien het nie.
“Ons het geen ambisie om hierdie koshuise te verlaat nie, want ons betaal nie huur nie. Ons hoop is op ’n beter lewe. Al waarvoor ons vra, is die basiese beginsels wat ons regering belowe. Net elektrisiteit en sanitasie.”
“Ons leef soos diere in hierdie koshuis en niemand gee om nie. Hier is groot rotte. Hulle het ons kamermaats geword. Ons brand self vullis, want daar is geen vullisverwyderingsdienste van die Stad Tshwane nie. Ons kry vir die saak geen dienste nie,” het Nzimande gesê.
Edwin Lordwick van Polokwane het gesê hy woon sedert 1988 in die koshuis. “Ek het vroeër by ’n konstruksiemaatskappy in Centurion gewerk. Die koshuis was destyds in ’n goeie toestand en daar was elektrisiteit. Dit het egter in die middel 90’s versleg.”
“Dit is nou soos ’n oerwoud. Ons is vergete en leef soos honde. Sommige van ons leef saam met kinders in hierdie gemors. Misdaad is ook ’n ernstige probleem,” het Lordwick gesê.
Mashigo het aan GroundUp gesê die Mamelodi-koshuis, wat ook vir enkellopende mans gebou is, het 30 blokke met 10 958 beddens. Elke blok het ’n gemeenskaplike kombuis, stort en toilet-eenhede gehad. Sedert 1994 het vroue en kinders ingetrek.
Hy het gesê daar is planne om koshuise in Mamelodi en Saulsville op te gradeer as deel van twee Stedelike Ontwikkelingsraamwerke. Hierdie raamwerke moes nog voltooi word en dan sal die Stad by die Gautengse departement van menslike nedersettings om befondsing moet aansoek doen. “Die program sal dan uitgerol word, afhangende van die fondse wat ontvang word.”
Die berig is oorspronklik deur GroundUp gepubliseer en met vergunning hier geplaas. Jy kan die oorspronklike berig op GroundUp se webtuiste lees deur hier te klik.